Sprawdź zmiany w ustawie systemowej od 18 września 2021 r.

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą (DG) podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do daty jej zaprzestania. W odróżnieniu od działalności prowadzonej na podstawie wpisu do CEIDG, trudno jest wskazać konkretny moment rozpoczęcia/zaprzestania wykonywania działalności przez wspólnika spółki jawnej, komandytowej i partnerskiej oraz jednoosobowej spółki z o.o. „Wątpliwości wynikają z rozbieżności dat pomiędzy byciem wspólnikiem a rozpoczęciem działalności gospodarczej przez spółkę”.

Z tych względów ustawodawca wprowadził zmianę i obowiązek ubezpieczeń społecznych (oraz w konsekwencji ubezpieczenia zdrowotnego) zostanie uzależniony od posiadania statusu wspólnika podanych spółek – bez względu na to, czy spółka już działa, osiąga przychody czy angażuje pracowników.

Ta zmiana zacznie obowiązywać od 18 września 2021 r. Obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym będą obejmowani wspólnicy:

• jednoosobowych spółek z o.o. – od dnia wpisania spółki do KRS albo nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia wszystkich udziałów w spółce
• spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej – od dnia wpisania spółki do KRS albo nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce

–      z wyłączeniem okresu zawieszenia działalności przez spółkę.

Przed tą zmianą z uwagi na treść art. 13 pkt 4 ustawy systemowej obowiązek ubezpieczeń obejmował okres od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności. W związku z tym, że sam wspólnik żadnej działalności sam nie prowadzi należało uznawać, że obowiązek ubezpieczeń jest uzależniony od prowadzenia działalności przez spółkę.      Taki wspólnik jest traktowany jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność która podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowych, wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Obowiązkowo podlega także ubezpieczeniu zdrowotnemu.

         Osoby które obecnie są w takiej sytuacji, a nie chcą opłacać składek powinny zbyć część udziałów ewentualnie zawiesić działalność przez spółkę.

Przed zmianą orzecznictwo sądowe w tym zakresie nie było jednolite. Zdarzały się rozstrzygnięcia, że sam status wspólnika determinuje obowiązek ubezpieczeń. Podobna zmiana dotyczy wspólników spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej.

Obowiązek ubezpieczeń będzie istniał od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z Krajowego Rejestru Sądowego albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców.

Ta zmiana oznacza, że sam status wspólnika w spółce jawnej, partnerskiej lub komandytowej która żadnej działalności nie prowadzi będzie wiązał się z obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Składki będą opłacane na takich samych zasadach jak w przypadku wspólnika jednoosobowej spółki z o.o.

Wspólnicy, którzy są wspólnikami w spółce nie prowadzącej działalności, aby uniknąć obowiązków związanych z opłacaniem składek, powinni doprowadzić do zawieszenia działalności przez spółkę.

W przypadku wznowienia działalności gospodarczej przez osobę, która nie podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu przed dniem, od którego nastąpiło zawieszenie tej działalności osoba ta będzie miała 7 dni na przekazane zgłoszenia do ZUS i zgłoszenie się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Jeżeli w tym terminie zgłoszenie zostanie przekazane to objecie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym nastąpi od dnia wskazanego w zgłoszeniu. Jeżeli więc wznowienie działalności nastąpi od 1. dnia danego miesiąca, a zgłoszenie zostanie przekazane najpóźniej 8. dnia i prowadzący działalność wskaże tam jako datę podlegania ubezpieczeniu chorobowemu 1 danego miesiąca to od tej daty nastąpi objecie ubezpieczeniem. Jeżeli zgłoszenie zostanie przekazane po upływie 7 dni objecie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym nastąpi od daty przekazania zgłoszenia do ZUS.

Przed zmianą objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następowało nie wcześniej niż od dnia, w którym zgłoszenie do ZUS zostało przekazane.

Jeżeli więc przedsiębiorca, który przed zawieszeniem działalności przed zawieszeniem działalności nie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu, a po wznowieniu chciał być objęty tym ubezpieczeniem, musiał przekazać do ZUS zgłoszenie do ubezpieczeń i był objęty ubezpieczeniem chorobowym od daty wpływu do ZUS tego zgłoszenia.

Zmiana polega więc na wprowadzeniu takiej samej zasady obejmowania osoby prowadzącej działalność ubezpieczeniem chorobowym zarówno gdy osoba ta rozpoczyna prowadzenie działalności, jak i gdy po okresie zawieszenia ją wznawia.

Nowela wyjaśnia, że inspektorzy kontroli ZUS mają prawo wzywać i przesłuchiwać świadków oraz płatnika i ubezpieczonych, jeśli z powodu braku lub po wyczerpaniu środków dowodowych okoliczności sprawy wymagają dodatkowego wyjaśnienia (zmiana art. 87 ust. 1 pkt 5 i 6 ustawy systemowej).

Przed zmianą mogli przesłuchiwać ale nie mogli wzywać. Zmiana ułatwi pracę inspektorom oraz usprawni i skróci samo postępowanie kontrolne.

Na protokole kontroli inspektor nie będzie musiał zamieszczać pieczęci; wystarczy jego podpis z podaniem imienia i nazwiska. Ma to umożliwić wydawanie protokołu w postaci elektronicznej na wezwanie płatnika. Zmian w protokole kontroli będzie można dokonać wyłącznie przez wydanie aneksu, do którego płatnikowi będzie wolno zgłosić zastrzeżenia, ze wskazaniem stosownych środków dowodowych, w ciągu 14 dni od jego otrzymania. Do aneksu do protokołu, sporządzonego w wyniku rozpatrzenia zastrzeżeń, nie będą przysługiwać kolejne zastrzeżenia (zmiana art. 91 ustawy systemowej).

Dokładne wskazanie rodzaju przeważającej działalności. Osoba fizyczna może mieć dwa „równorzędne” rodzaje przeważającej działalności. Po upływie 14 dni od ogłoszenia nowelizacji taka osoba za rodzaj przeważającej działalności będzie uznawać rodzaj działalności wpisanej do CEIDG (zmiana art. 2 pkt 10 i dodanie ust. 3 do art. 29 ustawy wypadkowej).

Zgodnie z obecnym art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej, na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań; podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. Niektórzy płatnicy uważają, że wskazanych zdarzeń nie trzeba ujmować w informacji ZUS IWA i w konsekwencji nie powinny one wpływać na poziom składki wypadkowej określanej dla nich przez ZUS. Nowela skreśla użyte w cytowanym przepisie sformułowanie „w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie”, co rozstrzyga wątpliwości.

W świetle art. 8 ust. 3 ustawy zasiłkowej, nie przysługują one za okresy niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, za które ubezpieczony na podstawie odrębnych przepisów zachowuje prawo do wynagrodzenia, uposażenia, stypendium lub innego świadczenia. Pojęcie „odrębne przepisy” interpretuje się przy tym wąsko – jako przepisy powszechnie obowiązujące: ustawy i rozporządzenia.

Nowelizacja ten przepis modyfikuje. Zasiłek chorobowy nie będzie należny za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Przez „przepisy o wynagradzaniu” rozumiane się w tym przypadku regulacje Kodeksu pracy i przepisy szczególne odnoszące się do określonych kategorii pracowników, a także np. postanowienia regulaminów płacy i umów o pracę.

Po zmianach do stopy procentowej składki wypadkowej nie będzie się stosować odrębnych przepisów o sukcesji praw i obowiązków w razie przekształceń, łączenia się lub podziału płatników składek (dodanie ust. 2 do art. 27 ustawy wypadkowej). Nowelizacja definitywnie zrywa w tym przypadku z dopuszczalnością sukcesji, którą odnajdujemy w pojedynczych orzeczeniach (np. Sądu Najwyższego z 20.03.2009, II UK 292/08). Zapobiegnie to *sytuacjom, gdy płatnik przejmujący kilku innych ma do stosowania składki wypadkowe różnej wysokości albo, gdy po przyłączeniu do innego podmiotu właściwa stanie się dla niego inna niż własna składka wypadkowa.

Artykuł 33 ust. 2 ustawy wypadkowej wskazuje, sposób zapłaty składki wypadkowej przez płatnika, zatrudniającego co najmniej 10 osób i samego ustalającego sobie jej wysokość, jeśli przed terminem zapłaty nie został jeszcze ujęty w rejestrze REGON z informacją o rodzaju działalności według PKD (dotychczas – nie otrzymał z urzędu statystycznego zaświadczenia o wpisie do rejestru REGON).

Doprecyzowanie było konieczne, ponieważ przez zmianą zaświadczenie o wpisie zainteresowany otrzymuje wyłącznie na swój wniosek. Sam tryb postępowania w tym przypadku nie ulegnie natomiast zmianie – wskazany płatnik zapłaci ryczałtową składkę o wartości 50% najwyższej stopy przewidzianej w załączniku nr 2 do powołanego rozporządzenia (obecnie 1,67% podstawy wymiaru), a po ujęciu w rejestrze informacji o rodzaju działalności według PKD – skoryguje ją od początku roku do wysokości określonej załączniku nr 2 do rozporządzenia dla jego grupy działalności.

Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, będzie obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami. Odsetki po nowelizacji przepisów będą naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

Jednak w razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie będą naliczane odsetki od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.

Jeżeli w tym terminie odsetki nie zostaną zwrócone będą należne za okres od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

Obecnie odsetki są należne jeżeli osoba która otrzymała nienależne świadczenie nie zwróci należności w terminie miesiąca od daty otrzymania decyzji wzywającej ją do zwrotu tych należności. Zmiana jest więc niekorzystna dla osób które będą zwracały nienależnie pobrane świadczenia.

Ustawodawca w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej wprowadził dodatkowy zapis, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważane będą także: świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Przed zmianą przepisów za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uznawało się

• świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,
• świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań       lub       fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego          wprowadzania w        błąd     organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczeni.

Nowelizacja wprowadza dodatkowy pkt 3 dotyczący świadczeń pobranych za okres w którym była świadczona praca lub zwolnienie było wykorzystywane niezgodnie z celem tego zwolnienia. Ta zmiana jednoznacznie rozstrzyga, że praca w trakcie zwolnienia czy też wykorzystywanie zwolnienia w sposób sprzeczny z jego celem będzie powodował, że wypłacone świadczenie będzie świadczeniem nienależny, Aktualnie orzecznictwo sądowe w tym zakresie nie jest jednolite.

W wyroku z 8 marca 2017 r. (sygn. akt II UK 753/15), SN wskazał, że w przypadku wykonywania pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, wypłacone świadczenia nie mogą być uznane za nienależnie pobrane świadczenia, gdyż nie jest spełniona przesłanka określona w art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych tj. pouczenie świadczeniobiorcy o braku prawa do pobierania świadczeń. Natomiast z wyroku SN z 26 lipca 2017 r. (sygn. akt I UK 287/16) SN uznał, iż mimo że świadczeniobiorca nie był pouczony o braku prawa do pobierania świadczeń, wypłacone mu świadczenie może być uznane za nienależnie pobrane, gdyż wykonując pracę w czasie zwolnienia lekarskiego świadomie wprowadził w błąd organ rentowy.

Po zmianie przepisów ZUS w takich przypadkach będzie domagał się zwrotu składek.

Jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, będzie obciążać odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone.

Ta zmiana rozszerza odpowiedzialność płatnika na odsetki za okres od daty wypłaty nienależnych świadczeń. Z przepisu wynika, że dotyczy przypadków, w których przekazanie przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych spowodowało wypłacenie świadczeń, a jednocześnie które się nie należały świadczeniobiorcy ale nie można uznać ich za świadczenia, o których mowa w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej, do zwrotu których zobowiązana jest osoba, która je pobrała nienależnie. Zmiana przepisu ma charakter porządkowy i jest zgodna z uchwałą Sądu Najwyższego 11 grudnia 2019 r. (sygn. akt III UZP 7/19). Gdzie SN wskazał, że ZUS może dochodzić zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń od płatnika.

Od nieopłaconych w terminie składek płatnik musi uiścić odsetki za zwłokę na zasadach i w wysokości określonej w Ordynacji podatkowej. Obecnie jest to 8% w stosunku rocznym. Po zmianie nie będzie on opłacać odsetek, jeśli ich wysokość nie przekracza 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę, czyli w 2021 r. – 28 zł, a w 2022 r. – prawdopodobnie 30 zł (korekta art. 23 ust. 1a ustawy systemowej). Dotychczas kwota zaległości zwalniająca z tego obowiązku wynosiła maksymalnie 6,60 zł.

Ponadto płatnik nie naliczy odsetek, gdy zwłoka powstanie z przyczyn leżących po stronie ZUS, czyli gdy ich nieopłacenie wyniknie z:

• błędnego zawiadomienia przez ZUS o stanie rozliczeń,
• zastosowania się płatnika do utrwalonej praktyki interpretacyjnej ZUS (z uwzględnieniem art. 34 ust. 15 Prawa przedsiębiorców, do pisma ZUS w jego indywidualnej sprawie bądź do utrwalonej praktyki interpretacyjnej ZUS, która następnie uległa zmianie (przez tę rozumie się wyjaśnienia zakresu i sposobu stosowania przepisów prawa dominujące w interpretacjach indywidualnych wydawanych przez ZUS w takich samych stanach faktycznych lub w odniesieniu do takich samych zdarzeń przyszłych oraz w takim samym stanie prawnym).

W tych okolicznościach ZUS poinformuje płatnika o kwocie nieopłaconych na czas składek i wezwie do ich uregulowania bez odsetek w ciągu 14 dni od doręczenia zawiadomienia. Jeśli zainteresowany nie uiści składek w podanym terminie, wówczas już odsetki będą się należały (pozostałe zmiany do art. 23 ustawy systemowej).

Nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu z urzędu najpierw na poczet zaległych lub bieżących należności, a w razie ich braku – na poczet przyszłych, chyba że płatnik złoży wniosek o ich zwrot. Dotychczas ZUS musiał zawiadomić płatnika o kwocie takiej nadpłaty, którą może mu oddać, chyba że nie przekraczała ona kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, czyli nie przekraczała 11,60 zł (rozporządzenie MF z 11 września 2015 w sprawie wysokości kosztów upomnienia skierowanego przez wierzyciela do zobowiązanego przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego; Dz.U. z 205 poz. 1526).

Po zmianie ZUS pozostanie zwolniony z tego obowiązku informacyjnego dopóki, nienależne składki nie przekroczą 10-krotności kwoty upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, czyli dopóki nie przekroczą 116 zł, a od 11 października 2021 r. – 160 zł (zgodnie z rozporządzeniem MFFiPR z 12 stycznia 2021 o tym samym tytule, Dz.U. poz. 67, od 11 października 2021 r. koszt upomnienia to 16 zł).

Tak jak dotychczas, nadpłatę składek ZUS wciąż będzie oddawał płatnikowi w ciągu 30 dni od dnia wpływu wniosku o zwrot, ale po zmianie już tylko bezgotówkowo na rachunek bankowy płatnika zewidencjonowany na jego koncie, a w razie braku płatnika – jego następcy prawnemu. Gdy płatnik już nie będzie istniał i nie będzie jego następcy prawnego, ZUS poinformuje ubezpieczonego o kwocie nienależnych składek w części finansowanej przez niego, a na jego wniosek dokona zwrotu, także wyłącznie na rachunek bankowy wskazany we wniosku (zmieniony art. 24 ust 6d i 6f ustawy systemowej).

Jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpił przed rozpoczęciem przedawnienia, bieg jego terminu rozpocznie się od dnia następującego po dacie uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego (dodanie ust. 5ca do art. 24 ustawy sysemowej). Przedawnienie nie zacznie płynąć, a rozpoczęte ulegnie zawieszeniu od dnia objęcia restrukturyzacją należności z tytułu składek określonych w art. 160 Prawa restrukturyzacyjnego z 15 maja 2015 (Dz.U. z 2020 r. poz. 814 ze zm.) do dnia zapłaty ostatniej raty bądź do dnia zapłaty w razie odroczenia terminu płatności (nowy ust. 5g art. 24 ustawy systemowej).

Nowela uzupełnia lukę, regulując umorzenie składek z mocy prawa (bez wydawania decyzji przez ZUS) – gdy nastąpiło wyrejestrowanie płatnika i ubezpieczonych oraz, gdy dłużnik zmarł. Automatyczne umorzenie w pierwszym przypadku, jeśli należności z racji składek nie przewyższą 10-krotności kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (tj. obecnie 116, a od 11 października 2021 r. 160 zł), a w drugim – nie przekroczą 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym datę zgonu dłużnika (dodanie ust. 5a–5c w art. 28 ustawy systemowej).

ZUS będzie mógł umarzać w całości lub w części, odraczać bądź rozkładać na raty przysługujące mu należności cywilnoprawne, np. z tytułu należnych mu kosztów zastępstwa procesowego. Dotychczas nie miał takiej możliwości. Chodzi o wyeliminowanie sytuacji, kiedy to „należności z tytułu składek podlegają umorzeniu, a wynikające z tego samego orzeczenia koszty zastępstwa nie. ZUS skorzysta z umorzenia wyłącznie w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika, interesem publicznym bądź względami społeczno-gospodarczymi.

Dla przykładu: na mocy nowododanego art. 77a ustawy systemowej ZUS wolno będzie z urzędu umorzyć należności cywilnoprawne w całości, jeżeli:

• osoba fizyczna – umrze, nie pozostawiając żadnego majątku, pozostawiając majątek niepodlegający egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo przedmioty codziennego użytku domowego o łącznej wartości do 6.000 zł,
• osoba prawna – zostanie wykreślona z właściwego rejestru osób prawnych przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność z tego tytułu nie przejdzie z mocy prawa na osoby trzecie,
• zajdzie uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji lub postępowanie egzekucyjne okaże się nieskuteczne,
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej ulegnie likwidacji,
• zachodzi interes publiczny.

Ponadto, gdy oprócz dłużnika głównego będą inni obowiązani, umorzenie z urzędu w całości będzie możliwe tylko wtedy, gdy wymienione warunki umarzania spełnią wszyscy.